Diagnoza logopedyczna pozwala na ocenę poziomu rozwoju mowy i umiejętności komunikacyjnych dziecka, sprawności i budowy aparatu artykulacyjnego, a także innych funkcji, które są niezbędne dla prawidłowego rozwoju mowy dziecka.

 Wynikiem diagnozy logopedycznej jest  ustalenie:

– etapu i poziomu rozwoju mowy;
– elementów procesu porozumiewania, które są opóźnione bądź zaburzone;
– przyczyn zakłóceń rozwoju mowy;
– prognozy dotyczącej dalszego rozwoju mowy.

Przebieg badania

Na wstępie logopeda ustala powód zgłoszenia, zaobserwowane trudności w rozwoju mowy, następnie  przeprowadza wywiad z rodzicami dziecka.

Wywiad polega na zebraniu informacji o:

– przebiegu ciąży i porodu;
– stanie zdrowia dziecka po urodzeniu i w późniejszym okresie, sposobach karmienia;
– rozwoju motorycznym dziecka od urodzenia do momentu diagnozy;
– rozwoju zabawy i kontaktów społecznych, np.: ulubionych aktywności dziecka,  relacji z rówieśnikami, korzystania z technologii informacyjnych;
– szczegółowe pytania dotyczą rozwoju mowy: głużenia, gaworzenia, czasu pojawienia się pierwszych słów, połączeń wyrazowych i zdań, gestu wskazywania, a także umiejętności posługiwania się mową w zabawie i sytuacjach społecznych;
– logopeda zadaje pytania o dotychczasową terapię logopedyczną dziecka i inne terapie, jeśli takie próby były podejmowane;
– analizie podlega udostępniona dokumentacja medyczna, np.: dotycząca zabiegów, hospitalizacji, książeczka zdrowia dziecka.

Nie wszystkie pytania padną podczas diagnozy logopedycznej. W zależności od zgłaszanego problemu, wieku dziecka, stanu zdrowia dziecka, planowanych lub istniejących konsultacji i badań logopeda uzupełnia wywiad o kwestie istotne dla rozwoju mowy i jej nieprawidłowości.

Badanie logopedyczne obejmuje:

W przypadku trudności w wymowie  –najskuteczniejszym narzędziem do badania wymowy dziecięcej u małych dzieci jest rozmowa kierowana oraz zabawa z dzieckiem, dlatego też zajmuje ona dużo miejsca w toku przeprowadzonego badania. Logopeda bada wymowę  wykorzystując również  kwestionariusz obrazkowy.

W toku badania przeprowadza  się również  sprawdzenie budowy narządów mowy,  oddychania, połykania, słuchu fonemowego, kinestezji artykulacyjnej i pamięci słuchowej, ocenia się prozodię i emisję głosu.

W przypadku podejrzenia opóźnionego rozwoju mowy  i/lub zaburzeń rozwoju mowy badanie zasadnicze jest pogłębione o bardziej rozbudowane metody, techniki diagnostyczne i narzędzia do oceny  trudności oraz zaburzeń rozwoju mowy. Są to testy badające rozumienie, umiejętność powtarzania i nazywania, zasób słownictwa, umiejętności odmiany wyrazów i tworzenia zdań, wymowę oraz sprawdzające jak dziecko używa mowy w  sytuacjach społecznych i jak komunikuje się z innymi.

W trakcie diagnozy logopedycznej prowadzona jest obserwacja dziecka pozwalająca na zebranie dodatkowych informacji na temat sposobu i chęci nawiązywania kontaktu, rodzaju i sposobu zabawy, wykorzystywania innych form komunikacji (gestów, mimiki, posługiwania się komunikacją wspomagającą i/lub alternatywną).

Omówienie wyniku badania:

Wizyta diagnostyczna kończy się potwierdzeniem lub wykluczeniem  nieprawidłowości  w rozwoju mowy oraz  omówieniem kompetencji językowych i komunikacyjnych dziecka, w tym:

– aktualnego stanu rozwoju mowy;
– objawów i możliwych przyczyn zakłóceń;
– umiejętności i trudności komunikacyjnych;
– problemów artykulacyjnych;
– prognozy związanej z rozwojem mowy;
– zaleceń do terapii logopedycznej;
– zaleceń do pracy w domu.

Informacja dla rodzica

Na wniosek rodzica wydaje się opinię logopedyczną zawierającą diagnozę logopedyczną, opis umiejętności oraz trudności dziecka  oraz zalecenia do zajęć logopedycznych  w przedszkolu, szkole lub innej placówce.

Badanie logopedyczne bez opinii /informacji kończy się na omówieniu wyniku badania i wydaniu zaleceń w formie ustnej.

W przypadku, gdy do postawienia diagnozy konieczne jest wykonanie badań dodatkowych, np.: badania słuchu, badania laryngologicznego, neurologicznego, innych konsultacji, pogłębienia diagnozy specjalistycznej,  badanie kończy się omówieniem aktualnego badania logopedycznego.

Najczęściej używane określenia logopedyczne:

Opóźniony rozwój mowy jest przejawem dysharmonii rozwojowej, przekazuje informację o trudnościach poznawczych dziecka, o zakłóceniu rozwoju mowy. Istotną sprawą jest zaobserwowanie i opis zachowań językowych dziecka z opóźnionym przyswajaniem mowy do momentu, kiedy będzie można rozstrzygnąć kwestię, czy zjawisko ma charakter samoistny czy patologiczny. Jest to rodzaj wstępnej, nieprecyzyjnej diagnozy, która powinna skłaniać do wdrożenia stymulacji rozwoju mowy oraz pogłębiania diagnozy w toku prowadzonej terapii. O opóźnieniu rozwoju mowy mówi się w przypadku, gdy rozwój mowy nie przebiega  zgodnie z normą wiekową, gdy proces rozwojowy ulega zakłóceniu lub zaburzeniu. Opóźnienie może dotyczyć mówienia i rozumienia bądź tylko mówienia i jest to najważniejszy symptom zakłóceń i zaburzeń rozwoju sprawności komunikacyjnej. Może obejmować również proces nabywania przez dziecko słownictwa, artykulacji, odmiany wyrazów, formowania wypowiedzi.

Wada wymowy (zaburzenie artykulacyjne)- to nieprawidłowa realizacja fonemów, wykraczająca poza ustalone normy językowe.

Do najczęściej występujących wad wymowy zalicza się: 

dyslalie są to nieprawidłowe realizacje dźwięków mowy pod postacią elizji, czyli opuszczania dźwięku, substytucji, czyli zamiany jednego lub wielu dźwięków mowy na inne dźwięki oraz deformacji, która zachodzi wówczas, gdy dźwięki mowy są realizowane w sposób zniekształcony, nietypowy. Do nieprawidłowości realizacji głosek w młodszym wieku przedszkolnym (poniżej 4 roku życia) zalicza się między innymi zamiany głosek : k,g na t,d , l na j, ł, f, w na  h, p, b , a także s,z,c,dz na ś,ź,ć dź i inne warianty zastępowania jednych głosek innymi, opuszczania i deformacji głosek. Po 4 roku życia do dyslalii zalicza się  między innymi zamianę głosek sz,ż,cz,dż na s,z,c,dz lub ś,ź,ć,dź;

• wymowa bezdźwięczna to wada wymowy polegająca na pozbawieniu dźwięczności niektórych głosek dźwięcznych. Głoski dźwięczne realizowane są wtedy tak jak ich bezdźwięczne odpowiedniki. Zaburzeniom dźwięczności(częściowym lub całkowitym) może ulegać 13 par opozycji fonologicznych takich jak: b – p, bi – pi, d – t, g – k, gi – ki, dz – c, dż – cz, dź – ć, w – f, wi – fi, z – s, ż – sz, ź – ś, : słowo żaba wymawiane jest jako szapa zamiast, buty dziecko mówi puty, błędy związane z tą wadą wymowy bardzo często ujawniają się w piśmie;
• kappacyzm, gammacyzm to nieprawidłowa wymowa głosek tylnojęzykowych, zamiana głoski k na t oraz g na d;
• lambdacyzm to nieprawidłowa wymowa głoski l, która może być zastępowana głoskami j, ł czasem r lub zniekształcana tak, że bywa wymawiana dozębowo lub międzyzębowo;
• pararotacyzm, rotacyzm dotyczy nieprawidłowej wymowy głoski r. Najczęściej głoska ta jest zamieniana na  l, j. Natomiast wadą wymowy określaną jako rotacyzm jest inna niż dziąsłowa i języczkowa realizacja głoski r, związana często z poszukiwaniem przez dziecko wzorca prawidłowej wymowy, nieprawidłową budową języka, wędzidełka języka, brakiem kontroli słuchowej, wadliwymi wzorcami otoczenia;
• seplenienie (sygmatyzm), czyli nieprawidłowa realizacja głosek dentalizowanych (głoski te są realizowane ze znacznym zbliżeniem górnych
  i dolnych zębów) w obrębie  trzech szeregów: ciszącego(ś, ź, ć, dź), syczącego (s, z, c, dz), szumiącego (sz, ż, cz, dż). I tak :
• seplenienie międzyzębowe polega na realizowaniu głosek z czubkiem języka wsuniętym między górne i dolne zęby i językiem widocznym między łukami zębowymi;
• seplenienie boczne dotyczy głównie głosek dziąsłowych, ale może również być związane z realizacją głosek przedniojęzykowych. Wada polega na  tworzeniu się szczeliny między bokami języka, a górnymi dziąsłami.  Dziecko mówi wtedy z wyraźnie słyszalnym poszumem, mowa jest odbierana jako zniekształcona.

Złożone zaburzenia komunikacji językowej

W praktyce logopedycznej spotyka się dzieci, które mają poważne trudności w opanowywaniu mowy i języka, w skutecznym korzystaniu z zasobów językowych w komunikacji z otoczeniem społecznym i w poznawaniu świata. Postawienie diagnozy jest procesem długotrwałym, w którym udział biorą specjaliści z różnych dziedzin. Do złożonych zaburzeń komunikacji językowej należą, np.: afazja, SLi- specyficzne zaburzenia języka, mutyzm, jąkanie.